Kişi Ne Kadar Özgür Olabilir? Bir Veri ve Yaşam Hikayesi
Ankara’da, 25 yaşımda, ekonomi okumuş ve verilerle uğraşmayı seven biri olarak, hayatımda özgürlük konusunu sıkça sorguluyorum. Çocukluk hatıralarımda, özgürlüğün genellikle bir oyun alanı gibi düşündüğüm, ne zaman olsa koşarak gidebileceğim bir yer olduğunu hatırlıyorum. Ama büyüdükçe, hayatın ekonomik, sosyal ve psikolojik sınırlarının bu kadar belirleyici olduğunu fark ettim. Peki, kişi ne kadar özgür olabilir? Verilerle, gözlemlerle ve kendi deneyimlerimle bu soruyu biraz daha derinlemesine incelemeye çalışacağım.
Çocukken Özgürlük, Büyükken Özgürlük
Çocukken özgürlük çok basitti: Bahçede koşmak, istediğim zaman arkadaşlarımın evine gitmek, akşamları güneşin batmasına kadar dışarıda oyun oynamak. O yaşlarda özgürlük, bir tür rahatlık ve sınırsızlık hissiyle bağlantılıydı. Ama büyüdükçe, özgürlüğün sadece fiziksel bir alan olmadığını, aynı zamanda duygusal ve ekonomik sınırlarla da şekillendiğini anladım.
İlk iş deneyimime başladığımda, özgürlüğün ne kadar kısıtlı bir kavram olduğunu daha iyi anladım. Bazen saatlerce bilgisayar başında veri analizleri yaparken, aklımda hep bir soru vardı: “Gerçekten özgür müyüm?” Geriye dönüp baktığımda, çocukken sahip olduğum özgürlüğün, sadece dış dünyadaki engellerin kalkmasından ibaret olduğunu, ancak yetişkinlikte özgürlüğün ne kadar çok içsel ve toplumsal etkenle şekillendiğini fark ettim.
Verilerle Özgürlüğü Ölçmek
Ekonomi okuduğum için verilerle ilgilenmek, sosyal ve ekonomik özgürlüğü anlamamda önemli bir araç oldu. 2020’de yapılan bir araştırmaya göre, dünyadaki en özgür ülkeler arasında Norveç, İsveç ve Finlandiya öne çıkıyor. Peki ama neden? Bu ülkelerdeki yaşam standartları yüksek, vatandaşlarına sundukları sosyal haklar geniş ve eğitim, sağlık gibi temel ihtiyaçlara ulaşmak çok daha kolay. Özgürlük, her ne kadar “kişisel tercih” gibi görünsede, ekonomik fırsatlar ve sosyal sistemler bu tercihlerimizi doğrudan etkiliyor. Verilere bakıldığında, bu ülkelerde yaşayan insanların hem toplumsal hem de ekonomik özgürlük açısından daha geniş bir alanları olduğunu görebiliyoruz.
Bir an için şu soruyu sordum: Eğer doğduğum yer Türkiye yerine İsveç olsaydı, hayatım nasıl olurdu? Belki de her gün daha özgür bir şekilde seçimler yapabilirdim. Ama Türkiye’deki ekonomik fırsatlar kısıtlı, iş dünyası daha rekabetçi ve sosyal adalet konusunda hala eksiklikler var. Bu, özgürlüğün bir başka boyutunu, yani “fırsat eşitliği”ni gündeme getiriyor. Kişinin ekonomik durumu ne kadar özgürleşmesini etkiler? İşte tam bu noktada, verilerin önemi devreye giriyor.
Toplumsal Sınıflar ve Özgürlük
Ankara’da bir kafede, yanımda oturan iki kişi arasında duyduğum bir sohbeti hatırlıyorum. Birinin babası zengin bir işadamıydı, diğerinin ise sıradan bir memurdu. Konu ekonomi ve iş bulma fırsatlarıydı. Zengin ailenin çocuğu, iş hayatında “ne istesem onu yapabilirim” diyerek özgürlüğü tanımlıyordu. Diğerinin ise “iş bulmanın, bir işe sahip olmanın ne kadar zor olduğu” konusundaki şikayetleri de oldukça dikkat çekiciydi. Özgürlük, o kadar toplumsal bir kavram ki… Toplumda insanlar arasındaki gelir eşitsizliği, bazı bireylerin özgürlüğünü engelliyor. Zengin olanlar daha fazla seçeneğe, daha geniş bir yaşam alanına sahipken, diğerleri sınırlı seçeneklerle hayatta kalma mücadelesi veriyor.
Yine de, veriler de gösteriyor ki, özgürlük yalnızca maddiyatla sınırlı değil. 2019’da yapılan Dünya Mutluluk Raporu’nda, gelir seviyesiyle mutluluk arasındaki ilişki tartışılırken, aynı zamanda sağlık, eğitim ve güvenlik gibi faktörler de göz önünde bulundurulmuştu. Yani, kişi ne kadar özgür olabilir sorusunun cevabı, sadece ne kadar para kazandığınızla değil, toplumdaki eşitsizliklerle, sağlanan fırsatlarla da bağlantılı.
Psikolojik ve Duygusal Özgürlük
Günlük hayatımda gözlemlediğim bir diğer önemli şey de psikolojik ve duygusal özgürlük. İş hayatımda bir veri analizine odaklanırken bazen o kadar fazla baskı hissediyorum ki, bir süre sonra kendimi tamamen kısıtlanmış gibi hissediyorum. Bu, aslında özgürlükten uzaklaşmanın duygusal bir yansıması. Pek çok insan, meslek hayatında veya sosyal yaşamda duygusal baskılara maruz kalıyor. Özellikle büyük şehirlerde, sosyal baskılar ve kimliklerle ilgili sınırlamalar insanları tıpkı ekonomide olduğu gibi kısıtlıyor. Kendi hayatımı yaşamak, sevdiklerimle vakit geçirmek, kaygılardan uzak bir şekilde yaşamak istiyorum. Ama sosyal normlar, toplumun beklentileri ve “başarı” kavramı, bazen bu özgürlüğü elimden alıyor.
Bir gün, sevdiğim bir arkadaşım bana şöyle demişti: “Özgürlük, kendi içindeki sınırları kaldırmaktır.” Bu söz, bana hayatın ne kadar içsel bir kavram olduğunu gösterdi. Gerçek özgürlük, toplumun dayattığı sınırların ötesine geçebilmekle alakalı. Ekonomik olarak belli bir düzeye ulaşmanın da bir anlamı olabilir, ancak gerçek özgürlük içsel huzur ve duygusal rahatlıkla da bağlantılıdır.
Sonuç: Kişi Ne Kadar Özgür Olabilir?
Veriler ve gözlemler, özgürlüğün karmaşık bir kavram olduğunu ve her birey için farklı şekillerde tanımlanabileceğini gösteriyor. Ekonomik fırsatlar, sosyal eşitsizlikler, toplumsal cinsiyet gibi faktörler özgürlüğü etkileyen unsurlar. Bununla birlikte, bir kişinin ne kadar özgür olabileceği, sadece dış etkenlerle değil, içsel sınırlamalar ve duygusal zorluklarla da ilgilidir.
Sonuçta, özgürlük bir yandan ekonomik ve toplumsal bağlamda şekillenirken, diğer yandan bireysel olarak kendimizi ne kadar sınırladığımızla, ne kadar cesur olduğumuzla ilgilidir. Bu nedenle, özgürlüğün kesin bir sınırı yok. Belki de kişi ne kadar özgür olduğunu, kendine koyduğu sınırlarla tanımlar. Özgürlük, bir yolculuk; her adımda biraz daha genişleyen bir alan.